ایجاد فرونشست در دشت ها که کارشناسان از آن به عنوان زلزله خاموش یا سرطان زمین یاد می کنند یکی از مهمترین تهدیدات برای حیات شهرها و روستاها به شمار می رود که در اثر کاهش حجم مخزن و تخلیه آبخوان ها در دشت ها رخ می دهد.
بدون شک هر گونه اهمال و سهل انگاری در بررسی اقدامات ضروری تخصصی و تامین و تخصیص اعتبار لازم در علاج بخشی و جلوگیری ادامه روند، منجر به تهدید امنیت کشور نیز می شود.
دشت میناب که در ۱۰۰ کیلومتری شمال شرق بندرعباس واقع شده و از سمت شرق به رشته ارتفاعات میناب و از سمت غرب به خلیج فارس منتهی می شود، از جمله دشت هایی است که در سال های اخیر در حال فرونشست شدید است.
میناب یکی از شهرستان های پر جمعیت هرمزگان است که سابقه ی تاریخی بسیار زیادی دارد و به لحاظ استقرار سد استقلال در آن، آب شرب بخش اعظمی از استان را تامین می کند. اما طی سال ها در کنار انتقال آب از سد میناب به مرکز استان(بندرعباس) و چند شهر دیگر، حفر چاه هایی تحت عنوان چاه های اضطراری در بستر رودخانه و با هدف تامین نیاز آب شرب بندرعباس و بندرخمیر موجب شده تا علاوه بر افت شدید سطح آب در آبخوان ها، با پیشروی آب شور دریا در آبخوان ها درصد شوری آب در دشت میناب نیز افزایش قابل توجهی پیدا کند.
یکی از پیامدهایی که سد استقلال برای دشت میناب به همراه داشته و دارد، این است که زیست بوم منطقه و تالاب منحصر به فرد (دلتای رود شور ـ شیرین و میناب ثبت شده در کنوانسیون رامسر که معاهده‌ای بین‌المللی در راستای حفظ و نگهداری تالاب‌ها محسوب می شود و مهمترین اکوسیستم‌های جنگل حرا در جنوب کشور) به شمار می رود به خطر افتاده است.
در حقیقت سدسازی در بالادست رودخانه شور و شیرین که به تالاب شور و شیرین و میناب منتهی می شود در کنار حفر چاه های متعدد و برداشت از منابع آب زیر زمینی، ضمن تشدید روند نابودی منابع آبی، موجب کاهش سطح آب زیرزمینی و در نتیجه شکل گیری پدیده مخرب فرونشست زمین در بخش وسیعی از دشت میناب شده است که از آن جمله می توان به شکاف ها و فروچاله های متعدد در روستاهای کاشرانی، تمبک(بالا، پائین و وسط)، گورزانگ، تم بلوچان، باغگلان، تم بساط، چلوگاومیشی، تالار، تمبانو، ملاجماتی، محمودی، گشنو، نصیرایی، شاه منصوری، حکمی، سرریگان، ماشهران، حاجی آباد، کلو، کلیبی، سرباران، میرآباد، کلنتان، زهرایی، پازیارت، بلبلی، باغانی، کردر، بندزرک، گرازوئیه، شهوار و بهمنی اشاره کرد که اکنون موجب شده انگیزه مردم برای اقامت در این روستاها از بین برود و سهم جمعیت روستایی در مناطق یاد شده رو به کاهش نهاده و مهاجرت ناخواسته کلید بخورد.
به نظر می رسد اصلی ترین بحران که هم اکنون میناب با آن مواجه است پیشروی پدیده خطرناک فرونشست زمین در مناطق مختلف این شهرستان است چرا که به هر کجای دشت میناب که نگاه کنید می بینید زمین دهان گشوده و شکاف های بزرگی تشکیل شده است.
سونامی فرونشست زمین و ایجاد فروچاله و شکاف های بزرگ در میناب به گونه ای پیشروی کرده که مرکز شهر میناب (محله سلیمانی واقع در بلوار آل محمد(ص) و محدوده روبروی بیمارستان) و باند فرودگاه شهر میناب(محل کنونی احداث مسکن ملی) نیز دچار این پدیده خطرناک شده است و هر روز شاهد افزایش وسعت و نرخ فرونشست در مناطق مختلف میناب هستیم که بسیار نگران کننده است.
در واقع دشت میناب از جمله دشت هایی است که در سال های اخیر با مرگ آبخوان ها و فرونشست شدید و آثار غصه آور آن، بدترین و بزرگترین فجایع زیست محیطی را تجربه می کند.
در این منطقه بارندگی سالیانه به حدی نبوده که برداشت های آب از منابع زیرزمینی در میناب را جبران کند به ویژه در سال های اخیر با وقوع خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی در هرمزگان، میزان تغذیه منابع زیر سطحی کاهش شدیدی پیدا کرده در حالی که برداشت ها از منابع آبی دشت میناب و انتقال بین حوضه ای آب از میناب افزایش یافته است تا جایی که بر اساس برخی گزارش های موجود، سطح ایستابی در برخی نقاط تا عمق ۱۰۰ متری و بیشتر نیز پایین رفته است و این باعث شده تا فضای حفرات میان ذرات خاک خالی شود و در نتیجه نشست زمین رخ دهد به نحوی که در سال های اخیر، گودال ها، حفرات بزرگ و تونل هایی در زیر سطح ایجاد شده است.
رشد این گسیختگی ها تا سطح، به ویژه در بخش های نزدیک به کوهستان و یا جاهایی که رخنمون سنگی نزدیک سطح قرار دارند سبب ایجاد شکاف در سطح شده است.
ولی در بخش های مرکزی دشت با توجه به ضخامت زیاد و تراکم رسوبات، نشست و حرکات قائم به سمت پایین را سبب شده است.
باید این نکته را مد نظر قرار داد که علت اصلی پدیده مخرب فرونشست در میناب برداشت بی رویه و خارج از قاعده آب از منابع زیر زمینی است و تنها راه مهار این پدیده نیز کنترل و قطع کامل برداشت ها و عدم انتقال بین حوضه ای آب از میناب و نجات آبخوان ها و سفره های زیرزمین»در قالب طرح احیا دشت میناب» در این شهرستان است.
با توجه به این که واقعیت های مرتبط با بحران آب در میناب بسیار تکان دهنده است و چالش های زیادی برای مردم این شهرستان به ویژه ساکنان روستاها ایجاد کرده است می توان دریافت که مدیریت منابع آبی در هرمزگان مطلوب نبوده و نمی باشد و اگر این مهم، اصلاح، کارشناسانه و آینده نگرانه نباشد شکی نیست که به زودی باید منتظر حوادث تلخ و ناگوار در این خطه از استان بود.
از مهمترین مشکلات میناب که نتیجه نادیده گرفتن حقوق طبیعت و داشتن نگاه خودخواهانه در مسیر تخریب محیط زیست، فقدان مدیریت نظام مند در حوزه آب و سیاست های غلط در مدیریت و بهره برداری از منابع آب است و اکنون شهرستان میناب به شدت با آن درگیر است تبعات کاهش آب های زیر زمینی، نابودی دائمی سفره های آب زیر زمینی(از میان رفتن دائمی قابلیت جذب آب در سفره های زیر زمینی)، پیشروی آب های شور و شور شدن خاک زمین ها و باغات است.
آنچه مهم است و باید به آن توجه داشت این است که شرایط سخت و شکننده ناشی از بحران حوزه آب در میناب از ابعاد فنی و اقتصادی و ابعاد اجتماعی به سطوح بالاتر آمده و با به خطر افتادن زندگی و معیشت بیش از ۶۵ درصد مردم (کشاورزان و باغداران) اکنون به یک مسئله امنیتی تبدیل شده است.
متاسفانه با وجود این که این بحران(تامین آب از منابع پایدار) یکی از اصلی ترین مسائل و مشکلات هرمزگان به ویژه مرکز استان است ولی هنوز مسئولان به ویژه متولیان حوزه آب به صورت جدی و با تمام ظرفیت های موجود قانونی به این عرصه ورود نکرده و حتی برنامه جامعی هم برای غلبه بر این بحران ندارند و در مقابل مطالبه مردم و فعالان محیط زیست در میناب، تنها شعارهای زیبا و جذاب را مطرح کرده و می کنند.
یادداشت از علی ذاکری فعال رسانه ای
