قطع بی‌رویه درختان کِـرَت و نگرانی اهالی میناب/ روستائیان منطقه: بیکاریم، چاره‌ای نداریم

سالهاست مردم روستاهای گودو، چلو گاو میشی، دهو، ماشهران بلبلی و … صبح‌ را با صدای تبر و اره موتوری که بی‌رحمانه برجان درختان کرت فرود می‌آیند، آغاز می‌کنند.

همه به این صداهای خشن و گوش خراش عادت کرده‌اند؛ لحظه‌ای نیست که این صدا همچون مته در گوش اهالی این روستاها نپیچد.

داستان قطع درختان کرت روستاهای شهرستان میناب سالهاست محیط‌زیست این منطقه را با چالشی بزرگ روبرو کرده است. عده‌ای غیربومی با همراهی افراد محلی بلای جان محیط‌زیست و اکوسیستم روستاهای شهرستان میناب شده‌اند.

آنهایی که این روزها در جاده میناب – بندرعباس و یا در مسیر بندرعباس- سیرجان تردد کرده باشند، کامیون‌ها و تریلرهای حامل درختان قطع‌شده کرت را می‌بینند که بسوی شمال کشور در حرکت هستند.

گفته می شود، بازار فروش چوب درختان کرت دارای نوسان است و هرتن بالای یک میلیون تومان و بیشتر هم معامله می‌شود.

در ماه‌های اخیر به علت مشکلات اقتصادی موجود در جامعه، گران شدن قیمت چوب و همچنین تقاضای بیشتر کارخانجات تولید صنایع چوبی، قطع درختان کرت در شهرستان میناب رواج یافته است.

مجوز قطع درختان را داریم

با اینکه قبلاً خبرهایی در ارتباط با قطع درختان در روستاهای شهرستان میناب شنیده بودم اما این بار با علاقه و حساسیت بیشتر روانه شهرستان میناب در ۱۰۰کیلومتری شرق بندرعباس شدم، از آنجا بی درنگ با راهنمایی بومیان، خود را به یکی از کانون های قلع و قمع درختان کرت رساندم” روستای چلو گاو میشی”.

 در گرمای ۵۰ درجه میناب، چند جوان در حال قطع درختان کرت بودند. وقتی درباره کارشان می پرسم، جوانی که گویا سرپرستی گروه را برعهده دارد، بدون معرفی خود می‌گوید: در سراسر روستا برای قطع درختان هرچند نفر یک گروه تشکیل داده و با هم کار می‌کنند.

وی ادامه می دهد: شرکت ما از ۱۰ اکیپ ۳ نفره تشکیل‌شده و در طول روز چندین تن درختان کرت را قطع و دپو می‌کنیم و با چندین دستگاه خودروی نیسان قطعات درختان حمل و بوسیله کامیون‌ها بارگیری شده و به‌منظور تهیه کاغذ و ساخت ام. دی. اف و مبلمان و یا حتی تهیه زغال به کارخانه‌های مختلف به‌ویژه شمال کشور منتقل می‌شود.

این جوان می‌گوید: البته برای این کار مجوز داریم، اما وقتی از او درخواست مجوز می‌کنم، می‌گوید: مجوز همراهم نیست و نزد پدرش است.

درختان کرت فرصتی برای اشتغال جوانان

چندکیلومتر آن طرف تر و در روستای ” گودو” مردی که میانسالی را پشت سر گذاشته در گوشه ای نشسته و نظاره گر قطع درختان کرت توسط دو جوان ترکه ای است.

خود را”حسین” و دو فرزندش را “علی” و “حسن “معرفی می کند. او می‌گوید: “مدت هاست مشغول این کار هستند و درآمدش هم بدنیست، قطع درختان کرت در تمام روستاهای شهرستان میناب انجام می شود و یک منبع درآمد برای روستائیان محسوب می شود.”

گویا درختان کرت فرصتی برای اشتغال جوانان و افراد بیکار منطقه فراهم کرده است. از حسین و دو پسرش خداحافظی می کنم و با راهنمایی او به سمت روستای ” ماشهران ” به راه می افتم.

مجبوریم ، چاره ای نداریم

به نزدیکی روستای “ماشهران” که می‌رسم ، صدایی جز صدای اره برقی شنیده نمی‌شود.جوانی قوی هیکل، بی‌توجه به حضور من ، مشغول دپوی تنه های قطع شده درختان کرت است. چند متر دورتر جوان دیگری با اره برقی به جان درختان کرت افتاده ، یکی یکی  آنها را برزمین می اندازد. اره برقی را از گلوی درخت بی زبان برمی دارد . پس از یک نفس عمیق خود را “باقر” معرفی می کند.

وی می گوید: ” جوانان منطقه با راه اندازی گروه های ۳ و ۴ نفره مشغول قطع درختان کرت هستند.” در طول روز چندین تن درختان کرت را قطع و دپو می‌کنیم و با یک دستگاه خودروی سایپا قطعات درختان را حمل و پس از تعیین وزن به افرادی که مجوز فعالیت دارند، می فروشیم.

وی به نکته جالبی اشاره می‌کند.” وقتی مسئولان نمی‌توانند برای ما شغل ایجاد کنند مجبوریم سختی خار کرت را به جان بخریم تا دست‌مان هرچند برای مدت کوتاهی جلوی دیگران دراز نباشد و بتوانیم شکم زن و بچه های‌مان را سیر کنیم.”

سودش را دلالان می برند

مقصد بعدی روستای “دهو” است؛ جایی که کرت‌های چندین ساله با اره برقی و تبر یک به یک بر خاک گرم می‌افتند. در اینجا نیز مرد میانسالی با موهای جوگندمی و در حالی که عرق تمام وجودش خیس کرده از کارش می‌گوید:” هر چند این کار درآمد زیادی برای ما ندارد و سودش را دلالان می‌برند اما باز خدا را شکر از بیکاری بهتر است “.

او ادامه می دهد: ” تنه درخت کرت آنقدر محکم است که دائم باید زنجیر اره برقی تعویض شود. با تبر هم کار بسیار سخت، طاقت فرسا و خسته کننده است . انرژی زیادی باید صرف کرد. ” به گفته وی روزانه چندین تن چوب درخت کرت می فروشد.

درختان کرت منبع درآمد

آخرین مقصدم روستای بلبلی است. وارد روستا که می‌شوم جوانی سوار بر ترک موتور خود را به من می‌رساند. پس از خوش و بش ، داستان قطع درختان کرت را پیش می‌کشم ، با گویش محلی می گوید: ” در حال حاضر برای داشتن شغل در روستا ، تنها داشتن یک اره برقی و تبر کافی است، دیگر به ضامن و دردسرهای اداری و پارتی بازی برای گرفتن تسهیلات بانکی و پیدا کردن شغل نیازی نیست. اینجا نیز نه تنها ما از فروش تنه درختان کِـــرَت کسب درآمد می‌کنیم بلکه از فروش عسل هایی که در لابلای این درختان پیدا می کنیم نیز درآمد خوبی عایدمان می شود.

او همچنین می‌گوید: قطع این‌گونه درختان در اراضی مستثنیات اشخاص صورت می‌گیرد که دارای کاربری کشاورزی هستند.

قطع درختان در اراضی مستثنیات اشخاص 

در ادامه، موضوع قطع درختان کرت را با خسرو بهرامی نژاد رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان میناب درمیان گذاشتم . وی ، سطح اراضی با پوشش درختان کرت ( سمر ) در شهرستان میناب را ۴۲۰۰۰ هکتار اعلام کرد.

به گفته وی، سطح اراضی دارای مجوز قطع ۱۲۰۰۰هکتار است. وی در پاسخ به این پرسش که مسئولیت جایگزینی درختان قطع شده با مردم و مالکین است یا دولت گفت: از آنجا که مجوز قطع درختان کرت در اراضی مستثنیات اشخاص و رودخانه میناب صادر می‌شود و طرح احیا و بازسازی باغات مرکزی میناب به مساحت ۸۰۰۰ هکتار توسط مدیریت جهاد کشاورزی میناب در دست اقدام است، مسئولیت جایگزینی و احیا اراضی در صورت تامین منابع آبی با مالکین است.

وی اضافه کرد: اعطای مجوز به افراد محدودیتی ندارد. در صورت قطع درختان بدون مجوز در اراضی اشخاص مالکین می‌توانند با اثبات مالکیت از فعالیت بهره‌برداران جلوگیری کنند و بهره برداران موظف به کسب رضایت مالک هستند.

بهرامی نژاد عنوان کرد: بهره برداری از این گونه صرفا در اراضی مستثنیات اشخاصی صورت می‌گیرد که دارای کاربری کشاورزی هستند و مالک بدلیل مزاحمت، درخواست قطع و حمل این گونه درختی را دارد که پس از بررسی در صورتی که مشخص شود محدوده مورد درخواست جزو اراضی ملی نیست مجوز قطع صادر می‌شود.

خطر خشک شدن منابع آبی بالاتر از خطر بیابانی شدن منطقه

 رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان میناب همچنین اظهارداشت : خطر و خسارت خشک شدن منابع زیر زمینی دشت میناب به مراتب بالاتر از خطر بیابانی شدن اراضی است، چرا که این گونه درختی حدود ۴۰ سال پیش کشت و تکثیر شده است .

خسرونژاد افزود: رشد سریع ، تکثیر طبیعی و ایجاد پوشش گیاهی گسترده و انبوه، جلوگیری از حرکت شن‌های روان مقاوم در برابر کم آبی از خصوصیات مفید درختان کرت است ، اما این گونه درختی اثر منفی بسیار زیادی بر محیط زیست دارد.

تهاجمی بودن و جایگزینی سریع با سایر گونه های بومی و خشک کردن و  نابود کردن آنها، هزینه زیاد قطع و حذف درختان کرت در باغات ، اراضی زراعی و نخلستان ها برای مالکین ، از بین بردن تنوع گونه ای در سطح جنگل ها و مراتع،  اشتعال سریع و مخاطرات آتش سوزی های وسیع و غیرقابل کنترل از جمله آثار منفی کشت این گونه درختی است. .

رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری میناب خاطر نشان کرد: پتانسیل اکولوژیک میناب به هیچ وجه جوابگوی آن نیست که سمر به جنگل تبدیل شود چرا که این گونه آب زیادی مصرف می کند.

کرت ، سرطانی برای جنگل و درختان بومی

این مسئول اضافه کرد: اینکه برخی از صدور مجوز سخن به میان می آورند، ما مجوز قطع و حمل این گونه درختان جنگلی فقط در محدوده اراضی اشخاص را صادر می کنیم ، آن هم به دلیل تکثیر بی رویه این گونه درختان که حجم بسیاری از باغات مردم را به نابودی کشانده است.

وی تاکید کرد: قطع درختان کرت فقط در محدوده اراضی اشخاص باید صورت بگیرد و ورود به اراضی ملی ممنوع و قابل پیگیری است.

بهرامی نژاد با بیان اینکه این درخت مهاجم تاکنون نخیلات، مزارع و باغات فراوانی را نابود کرده است، خاطرنشان کرد: سمر گونه ای سریع الرشد و دارای سه نمونه ریشه است که می تواند تا ۵۰ متر در زمین ریشه بزند که اکنون با تکثیر فراوان به سرطانی برای جنگل و درختان بومی تبدیل شده است. ۵۰ متر بیش از عمق چاهی است که در میناب برای دستیابی به آب حفر می‌  شود. این درختان کرت از آبهای سطحی و زیر زمینی استفاده کرده و سطح آبهای زیر زمینی را به شدت پایین می برد. که یکی از دلایل افت شدید آب های زیرزمینی دشت میناب به شمار می رود و بحران آب این منطقه را تشدید کرده است .

رونق اشتغال با تبدیل تهدیدها به فرصت

رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان میناب گفت : درختان جنگلی بومی منطقه همانند کنار و کهور که دارای ارزش ژنتیکی و ذخیره گاهی بالایی هستند در رقابت با این گونه مهاجم که نوعی آفت بیولوژیک محسوب می‌شود، مغلوب شده و به تدریج خشک شده و از بین می روند.

گونه‌های بومی که هزاران سال با اکوسیستم ایران همسان شده‌اند، در رقابت با کهور پاکستانی نابود می‌شوند، بدین معنی که تنوع گونه ای در سطح جنگل ها و مراتع از بین رفته و به سمت تک گونه کرت دریایی سوق می دهد که یک تهدید بزرگ محسوب می شود.

اداره منابع طبیعی در جهت حفظ و حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست و همچنین پشتیبانی از گونه های بومی و با ارزش اقدام به صدور مجوز قطع برای این گونه گیاهی کرده است. با جایگزین شدن این گونه در اراضی زراعی ، باغات و نخلستان های این اراضی به تدریج از حالت بهره برداری و تولید محصول خارج شده که برای حذف این گونه مزاحم صاحبان آن می بایست هزینه های هنگفتی را هر ساله متحمل شوند . می توان با بهره برداری اصولی از این گونه درختی مهاجم ، تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد و باعث رونق اشتغال در شهرستان شد.

چشم انتظار کمک دولت

اما برخی از اهالی روستاها می‌گویند: از آنجایی‌که بسیاری از اراضی کشاورزی فاصله زیادی با محل سکونت روستاییان دارد بارها دیده‌ شده که افرادی بدون اطلاع و رضایت مالکین، چراغ خاموش دست به قطع درختان کرت می‌زنند.نکته مهم دیگر اینکه متأسفانه با قطع این درختان و سوزاندن ریشه آنها که مساحت زیادی را شامل می‌شود، گونه دیگری جایگزین نمی‌شود.

بیشترین نگرانی روستاییان، آینده این منطقه است که چه‌بسا با قطع درختان کرت بدون جایگزینی گونه‌ای از درختان سازگار با شرایط اقلیمی استان، شن‌های روان باعث مهاجرت ساکنان این روستاها به مناطق دیگر شود.

حال این پرسش مطرح می شود دولت در قطع این درختان مهاجم و جایگزینی گونه های بومی و سازگار با شرایط استان هرمزگان چه کمکی به روستاییان درگیر این آفت خواهد کرد؟ بدون شک اگر دولت طرح تشویقی برای نابودی این درختان در نظر نگیرد، روستاییان تهیدست با جیب خالی هرگز قادر نخواهند بود ، گونه های بومی و سازگار با محیط زیست منطقه را جاگزین کنند، نتیجه آن خواهد شد که مساحت بیابانی منطقه گسترش یافته و هجوم شن های روان منجر به مهاجرت روستاییان خواهد شد.

نیاز است دولت به کمک روستاییان آمده ، برای توسعه و رونق اقتصاد روستاییان ، انواع گونه های بومی ثمرده به صورت رایگان در اختیارآنان قرار داده تا با حذف درختان کرت ، شاهد سرسبزی شهرستان میناب بیش از گذشته باشیم.

گزارش: محمد خداکریمی